پرنده گان و حیوانات

طلا : telah : خروس

مارکک : markek : مرغ مادر

سیکا : sika : اردک

نیمچه : nimcheh : جوجه

وک : vak : قورباغه

آروسک گل : arosek gal : نوعی موش بزرگ

گل: gal : موش

مر : mar : مار

کوز : kavez : لاک پشت

کندو : kando : زالو

شال : shal : شغال

بامشی : bameshi : گربه

کچ کج : kej kej : مرغ مادر که به همراه جوجه ها باشد

گو : goo : گاو

گوگزا : goo geza : گوساله

گومش: goomesh : گاو میش

جینکا : jineka : گاو نر

منگو : mango : گاو ماده

گسفن : gesfen : گوسفند

کسفن وره : gesfen vareh : بره

کلاج : kelaj : کلاغ

شکروم : shekerom : دسته هایی از سار

پیت کله : pit keleh : جغد

میچکا : michka : گنجشک

کوتر : koter : کبوتر

زیک : zik : نوعی پرنده بسیار کوچک

صحرا غاز : sahra ghaz : غاز صحرایی یا وحشی

صحرا سیکا : sahra sika : اردک صحرایی یا وحشی

چلچلا: chelchela: چلچله

رگ رگین : ragrakin : نوعی پرنده در آبندان ها

چاله خس : chalekhes : نوعی پرنده در آبندان ها

ایا : aya : نوعی پرنده وحشی

تیکا: tika : نوعی پرنده وحشی

شونه قپین : shone ghepin : شانه به سر

قشنیک : ghashnic : کلاغ

او گل : oogal : نوعی موش آبی

تشی : tashi : جوجه تیغی

وسیله ها

مقراض یا ناخچین : meghraz, nakhchin : قیچی

کمل : kamel : کاه برنج

بینج : binj : شلتوک ، برنج با پوست

سپوس : sapos : پوست برنج

گرواز : gervaz : نوعی بیل برای کشاورزی

فوکا : foka : وسیله ای برای کشاورزی

چنگگ : chengek : وسیله ای برای نرم کردن خاک برای زراعت

چاقاله : chaghaleh : وسیله ای جهت گودکی کوچک برای کاشت

داز: daz : داس یا وسیله ای برای بریدن شاخه های کوچک

دره : dareh : داس یا وسیله ای برای درو در کشاورزی

تاشه : tasheh : تیشه

تور : tor : تبر

درزن : darzen : سوزن

کلوش : kalosh : نوعی کفش محلی

سرپایی : sarpaee : دمپایی

قوا : gheva : کت

جرب : jereb : جوراب

تنه که : tenekeh : شورت

جمه : jemeh : پیراهن

شونه : shoneh : شانه

میرکا : mirka : دانه تسبیح

کوفا : kofa : از انباشته شدن محصولات کشاورزی را گویند

چلکوم : chelekom : چوب هایی که بر روی زمین مرتب بکارند

فیهه : fiheh : وسیله برای کشاورزی

بلو : balo : وسیله برای کشاورزی

لت کش : latkash : وسیله ای برای جابجا کردن گل و خاک

سمبار : sembar : سماور

گالدوج : galdoj : سوزن بزرگ برای بستن روی کیسه ها

کیله : kileh : وسیله برای پیمانه برنج یا گندم

کیله : kileh : نهر کوچک برای عبور آب

تلم : telem : وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست

دشون : deshon : وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست

سازه : sazeh : جارو

گلیما سازه : galima sazeh : نوعی جارو ساخته شده با گیاه محلی

فنر : fener : فانوس

لمپا : lampa : چراغ گرد سو

قلیون : ghalyon : قلیان

سرنا : serna : نوعی ساز سنتی

للوا : laleva : نی

کش دمبک : kash dambek : نوعی ضرب

کرفا: kerfa : وسیله ماهی گیری

پیلکا : pilka : ظرف سفالی

چراغ سوتکه: cheragh sotkeh: وسیله قدیمی برای روشنایی منزل

لوه : laveh : دیک پلوپزی

مکان ها

کش : kash : هم به پهلوی بدن معنی می دهد و هم به کنار و جنب مکان

سامون : samon : محدوده خانه یا مرز خانه یا زمین را گویند

هدار: hedar : عبور کردن

کلوم : kelom : طویله : محل نگهداری دام

ککلی : kekeli : محل نگداری مرغ و اردک و غاز و ...

کله : kaleh : جایی که بیرون از منزل غذا پخت می شده است.

تیم جار : time jar : محلی برای پاشیدن دانه ها برای کشت

رنگ ها

سیو : siyoh : سیاه

اسبه : esbeh : سفید

کهو : kahoh : کدر یا رنگ تیره

سرخ : serkh : قرمز یا سرخ

زرد و زار : zard o zar : رنگ زرد یا بیماری

اعضای بدن

کپل : kapel : باسن

بال : bal : دست

لینگ : ling : پا

کله : kaleh : سر

بلفه : belfeh: ابرو

می : mi : مو

چونه : choneh : چانه

لوشه : losheh : لب

گلی : gali : گلو

اشکم : eshkem : شکم

میون ذیل : mion zil : بین گردن و پشت

په کت : pekat : پشت سر

انگوس : angos : انگشت

چش خنه : chesh kheneh : گودی چشم

زمان ها و اوقات

اسا : esa : حالا ، اکنون

پینه ماز : pine maz : عصر

صواحی : sevahi : صبح

چاش گدر : chash geder : موقع ناهار

چاشت : chasht : ظهر

ناماشون: namashon : غروب

شو : sho : شب

شو نیشت: sho nisht : شب نشینی

پر توم نیهه : per tom niheh : خیلی وقت نیست ، دقایقی پیش

حرکات ظاهری بدن

کلش : kelesh : سرفه

اپچه : abcheh : عطسه

ول و ویاز : valo vyaz : دهن دره یا حرکات بعد از خستگی

وشنا : veshna : گرسنه

تشنا : teshna : تشنه

دکت : daket : افتاده یا مریض

زاله تو : zaletoo : تب شدید

گس دگیت : ges daghit : حالت ناراحتی ، بی قرار

خرناس : khernas : خر و پف شدید

وضعیت هوا

وارش : varesh : باران

میاه : miyah : ابری

افتاب : eftab : آفتاب

سرما : serma : سردی

ورفی : varfi: برفی

غذا ها و میوه ها

هلی : hali: آلوچه ، گوجه سبز

او : oo : آب

مرغنه : mergheneh : تخم مرغ

بیشتی : bishti : ته دیک

پلا تیم : pela tim : اضافه های برنج یا پلو

پلا : pela : برنج ، پلو

خرمانی : khermani : خرمالو

سه : seh: سیب

سی تی : siti : نوعی گوجه سبز

پشته زیک : peshteh zik : نوعی شکلات محلی

کئی پلا : kaee pela : کدو برنج

باکله : bakeleh : باقلا

انواع بازی های محلی

چله کته بازی : chelekete bazi : بازی با دو چوب که بر اثر برخورد چوب بزرگ بر روی چوب کوچک و هنگام ضربه به طرف روبرو امتیاز داده می شود.

چش بیته کا : chesh bayteh ka : قائم موشک که با چشم داشتن طرف مقابل نفر بعدی قائم می شود و ...

نجات بازی: nejat bazi : نوعی بازی که برای نجات یار خودی تلاش می شود.

تنبره : takbareh : با چیدن چند سنگ و با پرتاب توپ به طرف سنگها و بعد فرار تا راهی برای روی هم گذاشتن سنگ ها می باشد.

بزه کا : bazeh ka : نوعی بازی که یک نفر را در میون جمع قرار داده و یک نفر به او می زند و بعد از بلند شدن باید بگوید نفری که زد کی بود.

هفت سنگ : haft sang : با هفت سنگ که به ترتیب بایستی با یک روش خاصی آنها را روی دست قرار داد که در پایان همه روی دست قرار گیرند.

خط تیله بازی: khatileh bazi : تیله بازی با پا

دیگر اصطلاحات

لینگه لو: linge lo : لگد مال ، له کردن

چله: cheleh : شاخه درخت

چمر : chemer : صدا

ونگ : vang : صدا زدن

شونگ: shong : فریاد زدن

تیل : til : گل و لای

تی تی : titi : شکوفه درخت یا گل

گنگه : kengeh : زیرساقه گیاه که در زمین است

پچیم : pachim : پرچین یا دیوار چوبی که با شاخه ها درست می شود

تلی : tali : تیغ یا سیخ برخی درختان

چکر : cheker : برامدگی روی چوب و دیگر وسیله ها

کپل : kapel : پرتاب کردن

کتار : ketar : به مجموعه دهان را گویند

ورز : varz : شخم زدن اول بهار

نشا : nesha : بوته برنج برای کاشت

کمل کوفا: kamel kafa : مجموعه از چیدن کاه رویس هم

دماس : demas : بگیر

میراب : mirab : کسی که آب زمین را تقسیم می کند

تیم : tim : بذر یا دانه

کتل : katel : به درازا ، ردیف

چکه : chakeh : دست زدن

سرما: serma : رقص

نفار :nefar : محلی برای استارحت و نگهبانی در صحرا

اوخار: okhar : آخور ، محل غذا برای دام

تیسابه : tisabeh : پا برهنه

رواق سر : revagh sar : ایوان یا جلوی منزل

کاتی : kati : نردبان

لچک : lachek : سربند ، پارچه برای بستن سر

پندیک : pendik : ویشکون

گذلاق: gezelagh : قلقلک برای خنده

کلن : kalen : خاکستر آتش

وازی : vazi : شن و ماسه

دسته چرخ: dasteh charkh : فرغون ، وسیله برای حمل بار

شب خوابی : shab khabi: چراغ شب

متکا :metka : متکا یا بالش

دسی برق : dasi bargh : چراغ دستی یا قوه

لم و لوار : lamo levar : خرابه یا چاله کنار باغ که دیوار نباشد

آپچین : apchin : نایلون یا پلاستیک

بقیه اصطلاحات تقریباً با همان لهجه فارسی صحبت می شود.

***

میر حمزه طاهری هریکنده ای نوپا