شمال نیوز: مهران عمادی ازوجی مدرس ومحقق دانشگاه / 

مقدمه

بررسی و مطالعه در مورد صنایع دستی ، با توجه به جنبه های گوناگون و حائز اهمیت آن ،از زوایای مختلف امکان پذیر است . اما در چارچوب یک نگرش جامع به منظور تدوین سند برنامه توسعه صنعت دستی ناگریز به مسایلی همچون ساختارهای نیروی انسانی و اشتغال، نظام و ساماندهی فرایند تولید از جنبه های تجهیز منابع مالی و نیروی انسانی ، تهیه نهاده های تولید ، ساختار اقتصادی تولید در مواردی نظیر هدف تولید ، میزان انواع تولید ، هزینه ها ، ارزش تولیدات ، ارزش افزوده و بازارهای فروش ، مدیریت سازماندهی و تشکیلات پرداخته می شود . اقتصاددانان امروز، آیندۀ اقتصاد جهان را وابسته به هنر و صنایع دستی می‌دانند و معتقدند حجم عظیمی از مبادلات تجاری و بازرگانی بازارهای آیندۀ جهان در تسخیر صنایع دستی و هنرهای سنتی خواهد بود.

در این مقاله ، با توجه به شعارسال«رونق تولید » و چارچوب مطالعاتی مورد نظر«مسائل اجتماعی واقتصادی وفرهنگی مربوط به صنایع دستی» مانندتولید ورونق آن، اشتغال خانگی، تولیدکارگاهی،آموزش صنایع دستی به آینده گان،درآمد سرپرستان خانواده،مورد توجه قرار می گیرد .

مقاله حاضربا هدف نگرشی کاربردی به مسائل صنایع دستی ، به موارد ذیل می پردازد: 

الف) کلیات صنایع دستی

1-اهمیت موضوع صنایع دستی

2- ارائه تعریفی جامع و روشن از " صنایع دستی " و مفاهیم مربوط به آن 

3- بررسی پیشینه تاریخی صنایع دستی باتاکید برصنایع دستی مرسوم در استان مازندران.

4-انواع صنایع دستی درمازندران برحسب نوع ومحل تولید

5-تقسیم بندی صنایع دستی وانواع آن

ب) پنج سوال کلیدی دربرنامه ریزی توسعه صنایع دستی مازندران

1-ارزیابی وضعیت موجود

2-بررسی گذشته صنایع دستی

3-خلق آینده فوق العاده درصنایع دستی

4-تعیین گام های بعدی توسعه صنایع دستی مازندران

5-تهیه چک لیست اقدامات والزامات توسعه صنایع دستی مازندران

دربخش کاربردی این مقاله ، سعی خواهد شد با مطالعه در مورد گرایشهای مصرفی متقاضیان صنایع دستی ، الگوی تولید محصولات هنری ورونق آن ، انگیزه و گرایشهای هنرمندان وعوامل مرتبط با آن ، تحولات مربوط به توسعه صنایع دستی و راهکارهای مناسب برای ایجاد تحول و نوآوری با تاکید برجنبه بازاریابی مطرح گردد.

 

الف) کلیات صنایع دستی

1-اهمیت موضوع صنایع دستی

به منظور درک اهمیت صنایع دستی در ارکان حیات اجتماعی و اقتصادی یک جامعه تنها کافی است تا نظری اجمالی به ویژگیهای این فعالیت افکند . از جمله مهمترین ویژگیهایی که نشانگر اهمیت صنایع دستی هستند می توان به موارد ذیل اشاره کرد : 

1- صنایع دستی نقشه مهمی برای نیروی انسانی در امر تولید درنظر می گیرند، چراکه در فرایند تولید این مصنوعات ، دست انسان دارای نقش اساسی است . 

از آنجا که در فعالیتهای مربوط به صنایع دستی نیازی به کارشناس خارجی نیست و مواد اولیه مورد استفاده معمولا" از مواد ساده و در دسترس تشکیل می گردد که به آسانی و با بهای نسبتا" ارزان قابل تامین است . به همین جهت می توان اذعان نمود که فعالیت در اکثر رشته های صنایع دستی نیاز به ابزار و وسایل چندان پیچیده و سرمایه زیاد ندارد و عناصری مانند ذوق ،استعداد ، و مهارت صنعت گران مهمترین بخش این فعالیتها به شمار می آیند . 

2- صنایع دستی در مناطق روستائی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی است و به دلیل دارا بودن پتانسیل ایجاد فرصت های شغلی و کسب درآمد، ضمن پر کردن ایام فراغت و بیکاری روستائیان ، مانع از مهاجرتهای گسترده فصلی دائمی آنها               می گردد. در روند تولید صنایع دستی ، عامل انسانی پیوسته نقش تعیین کننده ای دارد . این نقش هم به شکل نیروی فکری و ذوقی، و هم به صورت نیروی بدنی در ساخت و شکل گیری فرآورده های گوناگون این رشته نمایان می شود . به همین سبب، ارزش افزوده شامل بهای نیروی کار مصرف شده درتولید این گونه کالاها در بسیاری موارد به 70 تا 80 درصد قیمت تمام شده می رسد . وجود این ویژگی موجب گردیده تا صنایع دستی همراه به صورت ابزار موثری برای ایجاد اشتغال مولد، کاهش انواع بیکاری و همچنین کند شدن جریان  مهارجرتها از مناطق روستایی به شهرها مورد توجه برنامه ریزان قرارگیرد.

3- فعالیتها صنایع دستی به دلیل برخورداری ازویژگیهای تکنیکی ساده و بهره گیری از ابزارها و وسایل تکنولوژیکی آسان، به گونه ای است که امکان پرداختن به آنها در جوامع شهری، روستایی و عشایری ،و به صورت کارگاهی ،خانگی و یا حتی دوره گردی و سیار وجود دارد .

 

Dr Emadi, [09.06.19 21:10]

[Forwarded from Ghasemiyan Bashir]

4-صنایع دستی به دلیل برخورداری از بار فرهنگی و دارا بودن جنبه های هنری ، و نیز با در نظر گرفتن اینکه در این گونه فعالیتها ، مهارتها و تخصصها در خلال گذار نسلها از پی یکدیگر منتقل می شوند ،می تواند عامل ترویج عناصر فرهنگی در نقاط مختلف کشور و حتی فراسوی مرزها و منعکس کننده سنتها باشد . در راستای تاکید برهمین جنبه است که مردم شناسان و قوم شناسان صنایع دستی را بازتابی از تاریخ و تمدن هر قوم و ملت تلقی می کنند.

5- تولیدات دستی اغلب بازگو کننده خصوصیات تاریخی ، اجتماعی ، و فرهنگی هر کشور بوده و عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف محسوب می شوند . به همین جهت مدتی است که با عرضه و نمایش نمونه های صنایع دستی در نمایشگاههای بین المللی و بازارهای مبادلاتی ، افزودن بربازاریابی و فروش این فرآورده ها، از صنایع دستی به عنوان یکی از جاذبه های جهانگردی و رونق صنعت گردشگری نیز استفاده می شود . اگر چه ،ورود جهانگردان و گردشگران خارجی نیز خود موجب رونق هرچه بیشتر بازار فرآورده های دستی می گردد. در کشور ما مخصوصا استان مازندران نیز به دلیل فراوانی منابع و مواد اولیه ارزان ، طولانی بودن پیشینه تولید صنایع دستی ، تنوع رشته های صنایع دست ساز و استقبال کشورهای دیگر از تولیدات صنعتگران ،صنایع دستی توانسته عامل موثر جهت جذب گروهی از افراد و زمینه ساز اشتغال برای آنها بوده و حداقل بخشی از درآمد و وسیله تامین معیشت آنها و خانواده هایشان باشد .

با اذعان به اهمیت چند جانبه صنایع دستی از جنبه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی، تاکید مقاله به رونق تولید وایجاد بازار فروش محصولات صنایع دستی می باشد.

.

 

2- تعریف صنایع دستی 

صنعت به مفهوم عام به کارسیستماتیک یا منظمی اطلاق میشود که به منظور تغییر شکل مواد اولیه در جهت خلق ارزش اقتصادی انجام می گیرد. به بیان دیگر، صنعت فراگردی است که طی آن مواد با جابجایی یا تغییر شکل ، ارزش افزوده اقتصادی پیدا می کنند.

به طور کلی صنایع به چهار دسته سنگین ، سبک ، کوچک و دستی تقسیم می شود که هریک دارای خصوصیات منحصر بفرد خود هستند..

1- صنایع سنگین (Heavy industries) : این نوع صنایع که از آن بعنوان صنایع مادر یا کلیدی نیز یاد می شود به تولید انبوه ، ابزار کار و انواع ماشین آلات می پردازند به نحویکه می توان صنایع سنگین را تولید برای تولید دانست . چرا که صنایع سنگین عموما" وسایل ، ابزار و ماشین آلاتی را تولید می کنند که در بخشهای دیگر بکار  می آیند . از جمله شاخصهای مهم این نوع صنایع می توان به نیاز بسیار بالا به سرمایه گذاری ، دانش فنی و ماشین آلات و تجهیزات پیچیده و نیروی انسانی متخصص اشاره کرد. از جمله صنایع  سنگین می توان به صنایعی مانند نفت ، پتروشیمی ، مس ، ذوب آهن و غیره اشاره کرد .

2-صنایع سبک (Light industries): صنایع سبک شامل آن گروه از صنایعی  می شوند که با بکارگیری ابزار وماشین آلات ( ساخته شده در صنایع سنگین ) به تولید انبوه کالاها و خدماتی می پردازند که در جامعه جهت مصرف به بازار عرضه  می شوند . این گروه از صنایع در مقایسه با صنایع سنگین نیاز به تجهیزات و سرمایه کمتر و نیروی انسانی با تخصصهای نسبتا" پایین تر است . صنایعی مانند نساجی ، چرم و پوست ، مواد غذایی ، وسایل الکترونیکی را می توان در این گروه قرارداد.

3-صنایع کوچک (Small scale industries ): به صنایعی اطلاق می شود که عمدتا" حالت کارگاهی دارد و علاوه بر شهرها در روستاها نیز امکان پرداختن به آنها وجود دارد . این صنایع در مقایسه با صنایع سبک به نیروی انسانی کمتر و تجهیزات ووسایل محدودتری نیاز دارد و محتاج سرمایه گذاری زیاد نیست . در این رشته از صنعت بخشی از کار تولید توسط ماشین و قسمتی دیگر توسط نیروی بدنی کارگران انجام می شود . فعالیت هایی مانند بلوک زنی ، تراشکاری ، پیچ و مهره سازی ، پلاستیک سازی و عینک سازی را می توان در این گروه از صنایع قرار داد.

4-صنایع دستی ( Handi crafts): در برخورد اولیه با عنوان “صنایع دستی “شاید این تصویر پدید آید که هر صنعتی که با دست انجام پذیرد صنایع دستی است . اگر این تعریف کلی را بپذیریم ، بسیاری از صنایع و حرفه ها و مشاغل جامعه را در بر می گیرد. لیکن هدف از این واژه، ایجاد تمایز با صنایع ماشینی است، والا آنچه که امروز به آن صنعت دستی اطلاق می شود ، همان صنعت به مفهوم عام ، در قرون متمادی گذشته بوده است و اگر اصرار به تفریق آن است ، به جهت ویژگیهای خاص آنست ، که با ارائه تعریفی از آن و برشمردن برخی از ویژگیهای صنایع دستی ، لزوم تعیین این حدو مرز، ملموس تر خواهد بود.

در تعریفی ازمفهوم«صنایع دستی» چنین آمده است :

 

Dr Emadi, [09.06.19 21:10]

[Forwarded from Ghasemiyan Bashir]

"صنایع دستی به بخشی از هنر و صنعت گفته می شود که با بهره گیری از مواد اولیه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست افزار دستی در مراحل مختلف تولید ، منجر به ساخت محصولاتی شود که هر واحد از این محصولات به شکلی ، ذوق هنری و خلاقیت فکری سازنده آن را به نمایش بگذارد ، به طوری که این ویژگی وجه تمایز اصلی این نوع محصولات از محصولات مشابه ماشین ساخت و کارخانه می باشد» ( یاوری ، 1371: 14)

براساس تعریفی دیگراز« صنایع دستی »:

«به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تماما" یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته ودرچارچوب فرهنگ و بینش های فلسفه و ذوق هنری انسانها هر منطقه با توجه به میراث های قومی آنان ساخته و پرداخته  می شود». 

( سازمان صنایع دستی ایران ، 1362: 12)

 

3- پیشینه صنایع دستی در مازندران

یافته های تاریخی نشانگر آن است که قدمت و دیرینه صنایع دستی در منطقه مازندران سابقه ای برابر با تاریخ ایران زمین دارد . نخستین نشانه های مربوط به صنایع دستی در منطقه مازندران را می توان به حدود شش هزار سال قبل از میلاد مربوط دانست . وسایلی که در غار کمربند در نزدیکی بهشهر بدست آمده و متعلق به حدود 6000 سال قبل از میلاد است نشان می دهدکه ریستن نخ از پشم گوسفند و موی بز بطور ابتدایی در آنزمان متداول بوده ، ولی دلیل در دست نیست که مردم آن سرزمین از نخ های رشته شده پارچه تهیه کرده باشند (نیازمند،1343: 1795). هرچند بر اساس برخی شواهد دیگر 11 قرن قبل از میلاد صنعت سفالگری در این منطقه رواج داشته است(همان:1849).

از جمله صنایع دستی دیگری که سابقه طولانی در منطقه دارد می توان به قالیبافی اشاره کرد. جغرافی نویسان در آثار خود آورده اند که ایالت مازندران واقع در ساحل دریای خزر در سده سوم هجری یکی از مراکز مهم قالیبافی بوده و در سده چهارم هجری شهر بخارا رقیب آن گردیده است (فریه و دیگران،1374 :118 ).این رسته اصفهانی که در اواخر قرن سوم  می زیسته در کتاب الاعلاق النفیسه(177:1356 ) عنوان می کند که در شهر آمل تختگاه طبرستان فرشهای طبری بافته می شده است. به نظر می رسد که صنعت نساجی یا بافندگی در منطقه مازندران از قدمت و رواج زیادی برخوردار بوده است . به نوشته اصطخری در قرن چهارم هجری در منطقه طبرستان (مازندران) تولید ابریشم به حدی زیاد بوده است که به تعبیر وی "به همه آفاق"برده می شود . همچنین جامه های ابریشمی و صوف نیز در این منطقه تولید می شده است (اصطخری،1347"3-172). ابوعبدالله محمد ابن احمد در توصیفی که از اوضاع اقتصادی و اجتماعی مازندران در قرن چهارم هجری ذکرکرده است از آمل و ساری به عنوان دو مرکز مهم تولید لباس نام میبرد به نوشته وی:

"آمل تختگاه طبرستان و مرکز آن است . شهری است نام آور و مشهور . لباسی بسیار زیبا وفاخر در آنجا تولید می شود. ساری شهری است آبادان ، پارچه ها و لباس های فاخر و گرانبها در آنجا تولید می شود که در بازارهای آن عرضه می گردد"(محمد ابن احمد ،1906 :359 ).

به نوشته وی در قرن چهارم در طبرستان (مازندران)لباسهایی تولید  می شده که در پوشاک و بافته های سایر مناطق برتری داشته اند و مرغوبیت پالتوها و جامه های ابریشمین طبری به آن اندازه بوده است که به مناطق دوردستی مانند مکه برده میشد و درآنجا با بهای زیاد به فروش  می رسید (پیشین:367).

نویسنده حدودالعالم ضمن اشاره به صنایع دستی مانند پوشاک ، فرش و گلیم به ساخت صنایع دستی چوبی در قرن چهارم در مازندران اشاره کرده است. به نوشته وی در آن دوره شهرهای ساری و آمل از نظر بازرگانی رونق ویژه ای داشته اند و حتی محصولات دست ساز آن مانند صندل، جامه های حریر و پرنیان به همه دنیا صادر شده اند.  

"از وی (آمل) جامه کتان و دستار و خیش و فرش طبری و حصیر طبری ، چوب شمشاد خیزد کی به همه جهان  جایی دیگر نبود و از وی ترنج و نارنج خیزد و گلیم سپید گوش و گلیم دیلمی زربافت و دستارچه زربافت و کیمخته خیزد و از وی آلت های چوبی خیزد ، چون کفجه و شانه و شانه نیام و ترازوخانه وکاسه و طبق و طیفوری وآنچ بدین ماند"(حدود العالم...،1372 :397 ).

در ادامه با اشاره به موقعیت جغرافیایی شهرهایی مانند چالوس ، رودان ،و کلار و برخی دیگر از شهرهای مازندران ،به تولید و صدور بارانی از این ناحیه به همه جهان اشاره می کند و افزون بر آن از بافت گلیم هایی که در خود منطقه مورد استفاده قرار می گرفتند ،یاد                می نماید(پیشین:398).

ذکریا محمود قزوینی مورخ قرن پنجم هجری با اشاره به پرورش کرم ابریشم در ناحیه مازندران که به تعبیر وی درآمد سرشاری نصیب مردم می کرده است ، عنوان نموده است :

 

Dr Emadi, [09.06.19 21:10]

[Forwarded from Ghasemiyan Bashir]

در آن سرزمین (مازندران) ، از چوب شمشاد ، ظرفها و ابزارها و سینی ها و بشقاب ها   می سازد که به ری حمل  می شود و صنعتگران رازی آنها را بار دیگر خراطی کرده و لطافت آن را به کمال می رساند و آنگاه از ری به دیگر بلاد صادر می شود . در آنجا قباها و دستارهای بزرگ طبری می بافند ...  همچنین جامه های ابریشمی و پالتوهای پشمی دوخته می شود"(قزوینی،بی تا:404) .

بر اساس نوشته های نویسنده تاریخ طبرستان در قرون ششم و هفتم هجری زنان از طریق انجام فعالیت های مربوط به صنایع دستی دارای در آمد های قابل توجهی بودند(محمد بن اسفندیار،بی تا :81) .

علاوه بر رواج و رونق صنعت ابریشم بافی و حریر بافی در مازندران که در شکوفایی اقتصادی این منطقه نیز تاثیر داشته است از بین صنایع چوبی که از گذشته های دور در منطقه مازندران رواج داشته و از جنبه هنری قابل توجهی بر خوردار بوده است  می توان به منبت کاری اشاره نمود . این صنعت ظریف به واسطه وجود جنگلهای عظیم و چوب محکم و سخت در کناره  های در یای خزر ،در ناحیه مازندران رواج و توسعه بسیار داشته است. منبت کاران در قرن های نهم و دهم هجری آثار  ارزشمندی خلق کرده اند اما زمینه هنری این آثار از تنوع زیادی بر خوردار نبود و به طور عمده در چارچوب رفتارهای دینی انجام می پذیرفت به همین دلیل این صنعت جز در خدمت قرآن و مسجد و منبر و زریه و صندوق مراقد متبرکه به کار نمی رفت . نمونه مهمی که از صندوق عبور به مغرب زمین رسیده به امضای دو استاد است: یکی استاد احمد نجار و دیگری حسن بن حسین و تاریخ آن 877 هجری قمری است . ریزه کاریهای این صندوق اگرچه همطراز تزئینات آن زمان نیست ولی اصالت و ذوق منبت کاری را نشان می دهد این صنعت به هنر کده کاری در ایران عمق بخشیده است . (بی نیاز ،1343: 1855).

آدام اولئاریوس در سفرنامه خود به سال 1634 با اشاره به تولید ابریشم در ایران عنوان نموده است که این کالا از حق الامتیاز زیادی برخوردار بوده و تولید آن در مناطق شمالی ایران بویژه گیلان و مازندران رواج داشته است . به نوشته وی ، درآن تاریخ گیلان و مازندران ده هزار عدل ابریشم تولید می کرده اند (اولئاریوس،1362: 320 )که این میزان معادل تولید ابریشم در مناطق شیروان ،گرجستان ،ارمنستان و قره باغ بوده است .

ابریشم بافی ایران در زمان شاه عباس دوم به اوج کمال خود رسید.سده دوازدهم هجری قمری برای ایران از نظر سیاسی دوره پرفراز و نشیبی بود . اما با به قدرت رسیدن نادر شاه افشار امنیت و استقرار برای مدتی کوتاه به ایران بازگشت و این امر باعث رونق صنعت ابریشم بافی و بطور کلی صنایع بافندگی گردید . اما پس از پایان پادشاهی نادر شاه صنایع مذکور به سرعت دچار رکورد گردید و روبه زوال گذاشت. به نوشته فریه ، در سال 1163 هجری قمری بساط پرورش کرم ابریشم مازندران با سابقه هزار و چهارصد ساله اش تقریبا" بکلی ازمیان برچیده شد . با این همه پژوهش های اخیر بردوام یافتن نیروی ابتکار هنری در محل های پیشینه دار گواهی می دهد و به واقع اندک زمان بعد باروی کار آمدن سلسله قاجار در 1193 شیوه های نوینی رو به شکوفایی گزاردند (فریه و دیگران،1374: 168).

سلطان محمد سیف الدوله در سفر نامه خود که مربوط به اواخر قرن سیزدهم هجری میشود با اشاره به تولید ابریشم ، نیشکر،کتان ، و پنبه در شهرهای آمل ، امیر کلا و مشهد سر (بابلسر) و تاکید بر عمل آوری بسیار خوب ابریشم در این مناطق چنین می نگارد:

"زنهای این ولایت در صنعت کتان بافی و ابرایشم بافی ماهرند. الجه ها (الیجه ها ) و چادر شب ها و کتان های بسیار خوب می بافند"(سیف الدوله ،1364: 400).

آلکس بارنز نیز ، در سفر نامه خود که از نظر تاریخی تقریبا"با سفر نامه سیف الدوله مقارن می باشد ، ضمن اشاره به حاصلخیزی خطه مازندران ، به کشت فراوان پنبه و رواج پرورش  کرم ابریشم در منطقه مذکور تاکید می نماید(بارنز،1366: 90 ) .

اطلاعات مندرج در سفر نامه های مختلف حکایتگر تولید ابریشم و رواج صنایع مربوط به آن در قرون گذشته میباشد. بنجامین به نقل از اولئاریوس عنوان نموده که مقدار تولید ابریشم مازندران در سال 1638 میلادی 196364 کیلو گرم بوده است که 11/11 در صد از کل ابریشم تولید شده ایران را تشکیل می داده است. وی همچنین به نقل از شاردن اشاره  می کند که مقدار تولید ابریشم مازندران در سال 1660 میلادی 250909 هزار کیلوگرم  می باشد که با وجود افزایش در تولید (نسبت به گفته اولئاریوس) حدود 10درصد ابریشم تولیدی ایران را تشکیل می داده است(سیف،1373 : 115 ).

لازم به توضیح است که در فاصله سالهای 1885 تا 1891 میلادی کل ابریشم تولید شده در مازندران فقط 1599 کیلوگرم بوده است که این میزان در مقایسه با دو مقطع زمانی 1638 و 1660 به تربیت 12/1 و 16/1 بوده است ، به نظر می رسد  که تحولات سیاسی در این کاهش قابل ملاحظه نقش عمده ای ایفا می کرده اند .

 

Dr Emadi, [09.06.19 21:10]

[Forwarded from Ghasemiyan Bashir]

درگیلان و مازندران همه خانواده ها در گیر پرورش کرم ابریشم هستند . بخش عمده ابرایشم تولید شده اصلا" روانه باز نمی شود بلکه توسط زنان بصورت پارچه زمختی در می آید که برای دوختن پیراهن ، شلوار دستمال  و امثالهم استفاده می شود. در دیگر مناطق که تولید ابریشم به فراوانی گیلان و مازندران نیست هر تولید کننده ابریشم بخشی از ابریشم تولید شده رابرای مصرف شخصی بر می دارد ....( سیف ، 1373 : 301) 

4-انواع صنایع دستی استان مازندران بر حسب نوع و محل تولید 

استان مازندران با توجه به موقعیت ویژه آب و هوایی و اشتغال بخش عمده ای از جمعیت فعال آن به شغل دامداری و زراعت و نیز در دسترس بودن الیاف ، نخ و پشم و وجود جنگلها انبوه سابقه درخشانی در رشته های مختلف صنایع دستی دارد. هنرمندان صنایع دستی در سراسر  استان از غرب تا شرق به فعالیتهای مختلف در زمینه های گوناگون هنری اشتغال دارند که برآورد های انجام شده حاکی از آن است که 90 درصد از آنان را دست بافان تشکیل می دهند که اغلب در مناطق هراز جریب بهشهر ، سوادکوه ، منطقه دو هراز و سه هزار تنکابن ، شهرهای قائمشهر ، بابل ، آمل و نور به سر می برند ، افزودن براین ، در غرب استان نیز صنعتگرانی به نمد مالی ، سفالگری ، کنده کاری روی چوب ، بامبو بافی می پردازند و در مرکز استان نیز صنایعی مانند منبت کاری ،   سوزن دوزی و صدف رواج دارد و بخشی از این تولیدات حتی از طریق بخش خصوصی به خارج از کشور صادر می گردد . 

شهرستان بهشهر در شرق استان مازندران از جمله مناطقی است که تولیدات دست بافت در آن رواج دارد . از جمله دست بافتها مشهور این منطقه "متکازین " است . این دست بافت زیبا و کاملا" سنتی معمولا" در ابعاد 70 ×110 و 70× 210 سانتیمتر و در رنگ بندیهای متنوع تولید می شود . و از این گلیمچه به عنوان  زیر انداز و از برخی انواع آن به عنوان پشتی استفاده می شود . همچنین در این شهرستان بافت قالی و گلیم نیز رواج دارد و برخی از صنعتگران در منازل خود به بافت این محصولات اشتغال دارند . در شهرستان بهشهر ، افزون بر موارد ذکر شده ، صنایعی مانند نمد ، معرق ، منبت کاری ، سوزن دوزی و سفالگری به صورت محدود و پراکنده رواج دارند .

در شهرستان ساری صنایعی مانند صدفکاری ، سوزن دوزی ، معرق و منبت کاری ، قلم زنی ، قالیبافی و گلیم بافی به طور پراکنده و در مناطق مختلف آن رواج دارد . 

از عمده فعالیتهای صنایع دستی درشهرستان نکا قالیبافی است. علاوه برقالیبافی ، در نکا ساخت سازهای زهی نیز رواج دارد . 

قالیبافی ، علاوه بر مناطقی که ذکر شده ، در شهرستانهای آمل و بابل ، قائمشهر ، ساری و بهشهر نیز رواج دارد و بافت فرشهای صادراتی با طرح نائین در این شهرستانها انجام می گیرد . در سایر شهرهای استان نیز بافت فرشهایی با طرح ورامین وقم رایج است و در