شمال نیوز: زمانی که صحبت از کودکان پیش می آید نا خود آگاه، ذهن ما به سمت حمایت از این قشر در برابر مشکلات و آسیب هایی که ممکن است با آن ها مواجه شوند می رود زیرا آن ها در شرایطی از دوره ی رشد خود قرار دارند که نیازمند اقدامات حمایتی هستند و نخستین افرادی که می توانند این حمایت ها را در قبال کودکان انجام دهند والدین آن ها می باشند. حمایت والدین زمانی می تواند به شکل مناسبی انجام گیرد که با آگاهی و با توجه به تمامی مولفه های لازم صورت پذیرد. مهمترین مقوله ای که می تواند در بحث حمایتی از کودکان بسیار موثر واقع شود اصل تربیت و آموزش است که از وظایف والدین نسبت به فرزندان خود بوده ولی این وظیفه، زمانی به نحو مناسبی قابل انجام است که خود پدر و مادر آگاهی های لازم را در مقوله تربیت و آموزش داشته باشند تا بتوانند روش های آموزشی و تربیتی مناسبی را به فرزندان خود ارائه دهند .
یکی از حوزه هایی که در آن، والدین باید اقدامات نظارتی، آموزشی و تربیتی را بسیار جدی بگیرند حوزه فضای مجازی است زیرا همانطور که در ابتدا اشاره شد کودکان بنا به اقتضای سن خود به اقدامات حمایتی از سوی والدین نیاز دارند تا در نتیجه حضورشان در این فضا، دچار مشکلات و آسیب های موجود در این حوزه نشوند. با توجه به آسيب‌پذيري اين قشر، نياز است تا با آموزش درست به كودكان و آگاه سازي ايشان، پيشگيري هاي لازم از اتفاقات احتمالي و سوء استفاده ها به عمل آيد. طيف اين گونه آموزش‌ها، از آموزش كودكان راجع به هويت مجازي آن ها و ماندگاري اطلاعات منتشر شده از آن ها در فضاي مجازي تا آگاه سازي والدين از چگونگي فرآيند‌هاي كنترلي كودكان گسترده است. همانطور كه مشهود است، نقش والدين و آگاهي آن ها در برقراري امنيت و حريم خصوصي كودكان در شبكه‌هاي اجتماعي انكار ناپذير است؛ براي مثال، مادامي كه والدين ندانند كه دستگاهي كه براي بازي كودك خود تهيه كرده‌اند، توانايي اتصال به اينترنت و احيانا عضويت در گروه هاي بازيكنان يك بازي خاص را نيز دارد، نمي‌توانند كنترل هاي لازم را نيز انجام دهند.
بهره گیری مناسب و کارآمد از هر فناوری و پدیده ای در گرو داشتن دانش و فرهنگ پیش زمینه ای عام می باشد. در این میان، سود جستن از امکانات فناوری های اطلاعاتی، رسانه ها و شبکه های اجتماعی به دلیل نوظهور بودن، گستردگی، تنوع محتوا و مخاطب، نیازمند آموزش و گسترش دانش و مهارت بکارگیری از آن ها می باشد. به دليل آن‌كه ممكن است كودكان مدل تجاري بسياري از سرويس‌هاي اينترنتي مانند شبكه هاي اجتماعي و انجمن هاي برخط را به درستي درك نكنند، رغبت كسب و كارها به داده هاي شخصي خود را دست كم مي‌گيرند. كاربران اغلب از وجود يك بازار دو جانبه آگاه نيستند كه به وسيله آن از يك طرف ارائه دهندگان خدمات برخط، سرويس هايي را پيشنهاد مي‌دهند و از طرف ديگر تجارت خود را بر اساس اطلاعات شخصي كاربران انجام مي‌دهند. وقتي كودكان از چنين سرويسي استفاده مي‌كنند، چالش اصلي ارائه اطلاعات كافي در مورد اهداف و حوزه استفاده از داده هاي شخصي و همچنين دريافت رضايت از والدين است. علاوه بر اين، تنظيمات پيش فرض به ندرت در حالت بالاترين سطح حفاظت از حريم خصوصي براي كاربران، از جمله كاربران كم سن و سال (كودكان) قرار مي‌گيرد. در نهايت، كودكان و والدين آن ها با مشكلات مختلف و پيچيده تنظيمات حفظ حريم خصوصي مواجه هستند.
دانش رسانه ای موضوعی نوظهور ولی بسیار حایز اهمیت در حیطه رسانه های اجتماعی می باشد که به کاربر قابلیت و مهارت انتقاد، تفکر و انتخاب هوشمندانه در مواجهه با محتویات رسانه ها و شبکه های اجتماعی را می دهد. این نوع شبکه ها به لحاظ دارا بودن قابلیت های بالقوه گسترده میتوانند راهگشای بسیاری از مشکلات موجود در حیطه آموزش باشند. می توان با افزایش سواد رسانه ای دانش آموزان و بویژه والدین در جهت کاهش پیامدهای منفی این رسانه ها و در عین حال افزایش میزان بهره وری و کاربرد آن ها در امر آموزش اقدام نمود. استفاده جمعی والدین و دانش آموزان از رسانه های اجتماعی، نظارت والدین بر محتوای مورد استفاده و قابل دسترس دانش آموزان، افزایش قدرت تفکر و دیدگاه انتقادی والدین و دانش آموزان و کسب مهارت های فنی می توانند روش هایی مناسب در جهت کسب دانش رسانه ای باشند. به طور كلي خطرهايي كه متوجه حريم خصوصي كودكان است، در كشور‌هاي مختلف متفاوت بوده و به جو حاكم در جامعه، معيار‌هاي فرهنگي و شرايط فيزيكي مانند ميزان دسترسي به اينترنت بستگي دارد. از آنجا كه با يك نگاه گذرا در جامعه خود، متوجه حضور پر رنگ كودكان در شبكه‌هاي اجتماعي و مهارت بالاي آن ها در استفاده از وسايل ارتباطي مي‌شويم، لازم است كه آموزش هاي لازم در مورد خطرات موجود و نحوه استفاده صحيح از اين امكانات و بالطبع تاثيرات منفي استفاده بي حد و مرز از خدمات موجود در اختيار كودكان و حتي والدين قرار گيرد. چه بسا والدين نيز به عنوان الگوي اصلي كودكان خود، در حين آموزش به آن ها، با خطرات و اصول موجود در حوزه حفاظت از امنيت و حريم خصوصي آشناتر شوند و در نهايت اعتلای كل اقشار جامعه حاصل شود.
اصولا كودكان به دليل آشنا نبودن با مسائل امنيتي و حريم خصوصي، بيشتر در معرض افشاي اطلاعات خصوصي خود هستند. اين اطلاعات تنها در حين ثبت نام كودك در وبگاه هاي سوء استفاده كننده از اين شرايط جمع آوري نمي‌شود؛ به عبارت ديگر، صرفا جلوگيري از ثبت نام كودكان در وب گاه هاي غيرمجاز، مشكل را حل نمي‌كند چرا كه ممكن است يك كودك در يك شبكه اجتماعي مجاز، دوستاني پيدا كند كه با ريختن طرح دوستي، قصد سوء استفاده از اطلاعات شخصي كودكان داشته باشند. علاوه بر اين ممكن است كودكان در قرار دادن اطلاعات شخصي خود بي مهاباتر عمل كنند. بنابراين لازم است تا والدين در درجه اول از محتوا و اطلاعاتي كه كودكان خود در دسترس دوستان مجازي خود قرار مي‌دهند، مطلع شوند. ممكن است اين دخالت در فعاليت مجازي كودكان براي آن ها ناخوشايند باشد اما والدين بايستي با آگاهي رساني هاي صحيح و آموزش كافي، فرزندان خود را از خطرات موجود در شبكه های اجتماعي مطلع كنند و به آن ها بفهمانند كه اين ها همه براي مراقبت از آن هاست. يعني به عنوان مثال به همان شكلي كه به كودكان آموزش داده اند كه در صورت عدم حضور والدين از برقراري ارتباط و صحبت با افراد ناشناس بپرهيزند، بايستي از ايجاد ارتباط با اين گونه افراد در فضاي مجازي بدون حضور والدين، نيز پرهيز كنند.
*** در نتیجه، مهمترین اقداماتی را که والدین جهت افزایش آگاهی خود در مقوله تربیت و آموزش فرزندانشان باید انجام دهند، آشنا شدن با مهارت های سواد فضای مجازی و سواد رسانه ای است چون اگر والدین این مهارت ها را کسب نکنند، نمی توانند اقدامات نظارتی، تربیتی و آموزشی را در جهت حفظ حریم خصوصی کودکان در شبکه های اجتماعی و محافظت از آن ها در برابر آسیب هایی که در فضای مجازی وجود دارد، انجام دهند.
منابع:
۱- وب سایت مرکز ماهر (www.certcc.ir)
۲- شهبازی, مسعود و آرام عفیفی، ۱۳۹۵، لزوم ارتقای سواد رسانه ای دانش آموزان و والدین در بهره گیری از شبکه های اجتماعی در آموزش، اولین همایش بین المللی افق های نوین در علوم انسانی، تهران، انجمن افق نوین علم و فناوری.
سید آرمین سروسر - مدرس و پژوهشگر در حوزه رسانه و فضای مجازی
